Khi nguồn cung hạn chế, nhiều nước chuyển hướng nhập khẩu các loại vaccine ít được biết đến hoặc chủ động sản xuất vaccine “cây nhà lá vườn” như Abdala của Cuba, Covaxin Ấn Độ.
Bối cảnh nguồn cung hạn chế tạo cơ hội cho các loại vaccine không phổ biến được sử dụng rộng rãi hơn bên ngoài các nước sản xuất.
Các quốc gia khu vực Mỹ Latinh và Caribe như Argentina, Venezuela và Jamaica đặc biệt chú ý đến vaccine Cuba . Iran bắt đầu sản xuất vaccine Soberana 2 của Cuba vào đầu năm nay.
Loại vaccine khác của Cuba là Abdala cũng nhận được nhiều sự quan tâm. Hôm 17/9, Bộ Y tế Việt Nam phê duyệt có điều kiện vaccine Abdala và xúc tiến mua 10 triệu liều vaccine trên. Giới chức Cuba cho biết vaccine có hiệu quả 92% trong thử nghiệm lâm sàng.
Các loại vaccine Cuba đều phương pháp truyền thống protein tái tổ hợp. Vaccine chứa các mảnh cụ thể của nCoV như protein, đường hoặc capsid (vỏ bọc xung quanh mầm bệnh). Khi đưa vào cơ thể, hệ miễn dịch sẽ làm quen với chúng và tạo kháng thể chống virus sau này.
Ưu điểm lớn nhất của vaccine tiểu đơn vị là độ an toàn. Vaccine được sử dụng cho nhiều người, kể cả người có hệ miễn dịch yếu hay bệnh lý nền. Phương pháp này từng được dùng để điều chế vaccine viêm gan B, HPV, ho gà, phế cầu, não mô cầu… Hạn chế của nó là có thể cần tiêm nhắc lại.
Tại Ấn Độ , giới chức chủ trương tiếp tục xuất khẩu vaccine “cây nhà lá vườn” kể từ tháng tới sau khi đình chỉ lô hàng hồi tháng 3. Bộ trưởng Y tế Mansukh Mandaviya cho biết tổng sản lượng vaccine trong nước sẽ vượt quá một tỷ liều vào quý cuối năm 2021. Con số này “quá đủ để đáp ứng nhu cầu nội địa”, ông nhận định.
Vaccine của Ấn Độ là Covaxin, do hãng dược Bharat Biotech phát triển, hiện vẫn chưa được Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) chấp thuận. Tổ chức này dự kiến có buổi thảo luận vào tháng tới để cấp phép cho vaccine. Đến nay, vaccine Covaxin đã được sử dụng ở Guyana, Philippines và Zimbabwe.
Bharat Biotech dự kiến sản xuất 35 triệu liều vaccine vào tháng 9, 55 triệu liều trong tháng 10. Mục tiêu cho ra 100 triệu liều mỗi tháng vào cuối năm nay. Covaxin hiệu quả 77,8% trong thử nghiệm giai đoạn 3, chiếm khoảng 12% số liều vaccine được sử dụng ở Ấn Độ. Khoảng 944 triệu người trưởng thành đã được tiêm loại vaccine này.
Vaccine Soberana 2 được thử nghiệm giai đoạn ba tại Havana, Cuba, ngày 31/3. Ảnh: Reuters
Trước khi hạn chế xuất khẩu, Ấn Độ, nơi có đơn vị sản xuất vaccine lớn nhất thế giới là Viện Huyết thanh Quốc gia đã tặng hoặc bán hơn 65 triệu liều vaccine cho hàng chục quốc gia. Sản phẩm chủ lực là AstraZeneca.
Tháng trước, cơ quan quản lý Ấn Độ cũng phê duyệt khẩn cấp vaccine DNA đầu tiên trên thế giới là Zydus Cadila, hoạt động bằng cách đưa một đoạn mã di truyền của nCoV vào cơ thể.
Vaccine nội địa khác là Corbevax, do hãng dược Biological E sản xuất, đang trong giai đoạn thử nghiệm lâm sàng cuối cùng, dự kiến ra mắt vào tháng 12.
Thử nghiệm giai đoạn một đối với vaccine mRNA HGCO19, do hãng dược Gennova Biopharmaceuticals phát triển, kết thúc vào tháng trước. Các nhà chức trách cũng bật đèn xanh cho thử nghiệm tiếp theo.
Các nước như Nhật Bản, Hàn Quốc, Thái Lan, Indonesia và cả Việt Nam cũng nỗ lực phát triển vaccine nội địa, kỳ vọng đáp ứng nhu cầu tiêm chủng của nhiều năm tới.
Hôm 19/9, Hội đồng Đạo đức trong nghiên cứu y sinh học Quốc gia cho biết vaccine Nanocovax do Việt Nam sản xuất đạt yêu cầu về tính an toàn ngắn hạn. Vaccine cũng có tính sinh miễn dịch. Đ.ánh giá này dựa trên dữ liệu báo cáo kết quả giữa kỳ thử nghiệm lâm sàng giai đoạn ba.
Shahid Jameel, chuyên gia virus, giáo sư thỉnh giảng tại Đại học Ashoka ở Hyderabad, Ấn Độ, cho biết việc một số nước tiêm tăng cường cho người dân có thể khiến nguồn cung thêm căng thẳng.
“Covid-19 cho thấy nhu cầu cấp thiết đối với sản xuất và phân phối nhằm tăng khả năng tiếp cận vaccine công bằng và dễ dàng hơn”, Jameel nói.
Ông nhận thấy nhiều tiềm năng từ các loại vaccine mới nổi, chưa phổ biến, đặc biệt là vaccine DNA.
“Đối với tôi, vaccine theo công nghệ di truyền khá nổi bật. Đó là công nghệ của tương lai. Hiện nay, với công nghệ tiêm chủng không dùng kim, khả năng sinh miễn dịch của DNA tốt hơn nhiều. Chúng ta nên chú ý điều này. DNA dễ bào chế và ổn định hơn RNA”, ông nói.
Vaccine dạng viên – vũ khí tiềm năng chống Covid-19
Cầm trên tay một vỉ thuốc, Sean Tucker, giám đốc khoa học hãng công nghệ sinh học Mỹ Vaxart, nói: “Đây là dạng vaccine Covid-19 của chúng tôi”.
Nhằm kiềm chế tình trạng nCoV lây lan chóng mặt với các biến chủng nguy hiểm, thế giới đang cố gắng đẩy nhanh chiến dịch tiêm chủng Covid-19. Tuy nhiên, trở ngại đã xuất hiện tại nhiều nơi, không chỉ bởi nguồn cung vaccine hạn chế, mà còn do không có dây chuyền bảo quản lạnh hay đủ nhân lực để tiêm cho người dân.
Trong nỗ lực khắc phục thách thức đối với việc bảo quản và vận chuyển vaccine , công ty Vaxart, trụ sở tại San Francisco, hy vọng giải quyết được vấn đề bằng vaccine Covid-19 dạng viên, có thể được sử dụng trên toàn thế giới mà không vấp phải những hạn chế của vaccine dạng tiêm.
“Bạn có thể gửi vaccine qua đường bưu điện hoặc thiết bị bay không người lái. Đó là điểm tuyệt vời của vaccine dạng viên. Lợi thế nằm ở chỗ không cần những điều kiện y tế đủ tiêu chuẩn để tiếp nhận, không cần dây chuyền bảo quản lạnh”, tiến sĩ Tucker tuần trước cho biết. Vaccine Covid-19 dạng viên tiềm năng của Vaxart đang được thử nghiệm Giai đoạn Hai.
Những loại vaccine Covid-19 dạng tiêm hiện nay đòi hỏi một số hình thức bảo quản lạnh để duy trì hiệu quả, như vaccine của AstraZeneca phải được giữ trong điều kiện 2-8 độ C, hay vaccine của Pfizer cần bảo quản ở nhiệt độ -70 độ C.
Yêu cầu này đặt ra thách thức đối với các quốc gia thu nhập thấp và trung bình. Một nghiên cứu năm 2018 cho thấy 59% cơ sở y tế ở những nước này thiếu nguồn điện ổn định để duy trì điều kiện bảo quản lạnh. Ngoài những khu vực tại châu Phi hay Ấn Độ, vấn đề bảo quản còn gây trở ngại đối với các vùng nông thôn của Mỹ hay những nơi hẻo lánh ở Australia.
Một vỉ đựng vaccine Covid-19 dạng viên tiềm năng của hãng công nghệ sinh học Mỹ Vaxart. Ảnh: Vaxart .
Những “vaccine ấm” đang được phát triển sẽ giúp việc bảo quản và phân phối dễ dàng hơn nhiều, tạo ra một cuộc cách mạng trong ứng phó đại dịch, đặc biệt tại những nơi khí hậu nóng và điều kiện hạn chế hơn, theo bình luận viên Debarshi Dasgupta của Straits Times.
Một loại vaccine do Viện Khoa học Ấn Độ (IISc) và startup công nghệ sinh học Mynvax phát triển đã tạo ra bước tiến đáng chú ý trong hướng đi này. Các nhà nghiên cứu, bao gồm cơ quan khoa học quốc gia Australia, ghi nhận vaccine này vẫn ổn định ở 37 độ C trong tối đa một tháng và 100 độ C trong tối đa 90 phút. Kết quả thử nghiệm trên chuột hồi tháng trước cho thấy vaccine có thể tạo phản ứng miễn dịch mạnh mẽ với Covid-19, vô hiệu hóa được 4 biến chủng nCoV, bao gồm Delta.
Tiến sĩ Raghavan Varadarajan, giáo sư tại IISc và là người đồng sáng lập Mynvax, cho biết vaccine của họ rất có thể sẽ ở dạng bột đông khô, đi kèm một loại chất lỏng hỗ trợ đựng trong lọ riêng. Chất lỏng này là một thành phần được sử dụng trong vaccine để tạo phản ứng miễn dịch mạnh mẽ hơn.
Cả bột và chất lỏng đi kèm đều có thể được bảo quản ở nhiệt độ phòng và vận chuyển dễ dàng. Chúng sẽ phải được trộn với nhau, tạo thành dung dịch vaccine để tiêm. Các thử nghiệm lâm sàng dự kiến bắt đầu trong vòng 6 tháng tới và sản phẩm sẽ có giá rẻ hơn những vaccine hiện nay, được kỳ vọng tạo ra bước ngoặt tiêm chủng cho Ấn Độ, nơi chưa đến 10% dân số được tiêm đầy đủ.
Tuy nhiên, phương án sản xuất “vaccine ấm” không được nghiên cứu nhiều trên toàn cầu . Theo một bài bình luận đăng trên tạp chí y khoa Lancet hồi tháng 3, các nước phát triển “không thực sự quan tâm” đến việc phát triển những vaccine chịu nhiệt, bởi họ không phải lo lắng về khả năng bảo quản lạnh. Vì vậy, những “vaccine ấm” không được các nhà phát triển và tổ chức tài trợ ưu tiên, bất chấp nhu cầu từ các nước thu nhập thấp và trung bình.
Nhằm đáp ứng nhu cầu bị bỏ qua này, tiến sĩ Tucker quyết định theo đuổi phương án sản xuất vaccine dạng viên, chiến lược mà Vaxart đang tập trung. Hồi tháng 5, ứng viên vaccine của họ đạt kết quả thử nghiệm Giai đoạn Một đầy hứa hẹn, cho thấy phản ứng của tế bào CD8 T mạnh hơn so với các vaccine của Pfizer và Moderna. Đây là một loại tế bào bạch cầu chịu trách nhiệm tạo ra phản ứng miễn dịch.
Nếu mọi thứ suôn sẻ, Vaxart hy vọng có thể nộp đơn xin phê duyệt sử dụng khẩn cấp vaccine dạng viên của mình trong vòng một năm tới, đồng thời hướng đến sản xuất hàng triệu, thậm chí hàng tỷ liều vaccine mỗi năm với giá cả hợp lý.
Vaccine dạng viên còn có thể giúp giải quyết vấn đề ngần ngại tiêm chủng . Theo kết quả khảo sát hồi đầu năm của Vaxart, gần 19 triệu người Mỹ trưởng thành cho biết họ sẽ sử dụng vaccine nếu nó ở dạng viên, thay vì dung dịch tiêm.
Mặc dù vậy, việc phát triển công thức vaccine dạng viên là một thách thức lớn, bởi không phải lúc nào cũng hiệu quả với người như thử nghiệm trên động vật. Do đó, nhóm nghiên cứu tại Vaxart phải tập trung vào việc đảm bảo hiệu quả tốt nhất ở người.
Ngoài Vaxart, công ty dược phẩm Oramed của Israel cũng đang theo đuổi việc sản xuất vaccine Covid-19 dạng viên nang, dự kiến bắt đầu thử nghiệm lâm sàng trên người vào tháng tới, ngay sau khi nhận được quyết định phê duyệt cuối cùng từ Bộ Y tế Israel.
Oramed, công ty chuyên bào chế phiên bản dùng qua đường uống đối với các loại thuốc tiêm, hồi tháng 3 cho biết ứng viên vaccine Covid-19 dạng viên nang, được công ty hợp tác phát triển cùng hãng Premas Biotech của Ấn Độ, đã sản sinh kháng thể khi được thử nghiệm trên lợn.
Nadav Kidron, giám đốc điều hành Oramed, cho biết loại viên nang của họ còn có thể được sử dụng như một liều vaccine tăng cường, trong bối cảnh một số quốc gia đang xem xét phương án tăng liều tiêm trước thách thức từ biến chủng Delta. Israel đã bắt đầu tiêm liều vaccine Covid-19 thứ ba cho những người bị suy giảm miễn dịch và nhóm từ 60 t.uổi trở lên.
“Vaccine dạng uống của chúng tôi không cần giữ lạnh sâu như những vaccine Covid-19 khác. Đặc biệt tại những nơi chịu ảnh hưởng nặng nề của Covid-19 nhưng chiến dịch tiêm chủng bị đình trệ, vaccine dạng uống có thể thay đổi cuộc chơi”, Kidron nhận định.
